• ¤
• DESK
• MAGAZIN
• BIBLIJA
• U HRISTU
• INTERAKTIVNO
• RAZONODA
• ST plus

- PRAVOSLAVNO PREDANJE O HRISTOVOM ROĐENJU

Jedno od istaknutih verovanja Istočne crkve kao i crkava na zapadu jeste da je Isus Hristos rođen 25. decembra. Među rimokatolicima i protestantima, Hristovo rođenje se obeležava u skladu sa novim, gregorijanskim kalendarom. Što se pravoslavnih naroda tiče, neki od njih - kao i njihove crkve, praznuju ovaj praznik po kalendaru srpskog astronoma Milutina Milankovića^[1] usvojenom na svepravoslavnom kongresu u Carigradu 1923. godine (kao npr. Grčka, Bugarska i Rumunska pravoslavna crkva), a drugi (među kojima Srbi i SPC) to još uvek čine po starom julijanskom kalendaru.^[2]

Vladika Nikolaj Velimirović ovako veli o Hristovom rođenju:

"Zato Josif Pravedni dođe s Presvetom Devom u Vitlejem, grad Davidov, jer oboje behu od carskog kolena Davidova. Pa kako se u taj maleni grad sleže mnogo naroda radi popisa, ne mogoše Josif i Marija naći konaka ni u jednoj kući, zbog čega se skloniše u jednu pećinu ovčarsku, gde pastiri ovce svoje zatvarahu. U toj pećini, a u noći^[3] između subote i nedelje, 25. decembra rodi Presveta Deva Spasitelja sveta, Gospoda Isusa Hrista."^[4]

Episkop Nikolaj govori kao o potvrđenoj činjenici da se Isusovo rođenje zbilo pomenutog datuma i to uz naznaku da se desilo u noći između subote i nedelje.^[5] Pošto je poznato da dela pomenutog autora sve više dobijaju na popularnosti u našem narodu, veoma je lako pretpostaviti da će i ovu tvrdnju veći deo populacije primiti "zdravo za gotovo", bez daljeg proveravanja istorijskih činjenica. Ipak, biće veoma zanimljivo da zajedno potražimo odgovor na pitanje o poreklu datuma Hristovog rođenja u istorijskim dokumentima koja se nalaze opisana u delima priznatih istoričara. Iz pomenutih izvora moći ćemo da saznamo informacije koje će nas utvrditi u stavu da sveto predanje nije sasvim u pravu u svojim tvrđenjima:

"U prva tri veka nije slavljeno rođenje Hristovo. U nabrajanju hrišćanskih praznika koje imamo kod Tertulijana i Origena ne spominje se Božić, a ne spominje se ni u spisu Testamentum Domini N. Jesu Christi^[6], i tek u IV i V veku uvodi se ovaj praznik u pojedinim provincijama. (...) Prema jednima (Duchesce, Leclerc) datum 25. decembra kao praznik Rođenja Hristova, bio je poznat u Rimu ranije od 336. godine, a koliko ranije ne zna se. Prema drugima (Usener), papa Liberije je ustanovio praznik Rođenja Hristova u Rimu 354. godine. (...) Dok je praznik rođenja Hristova u Rimu 354. godine slavljen 25. decembra, na Istoku ga u to doba na taj dan nikako nemamo, no se slavi na epifaniju 6. januara^[7], zajedno sa drugim uspomenama toga dana, i tek za koju deceniju će da se postepeno uvodi Božić i na Istoku u pojedine crkve. Dok je većinu praznika Zapad primao s Istoka zajedno sa njihovim datumima, 25. decembar kao datum Božića, Istok je primio sa Zapada. Na Istoku, Carigrad je najranije primio praznik Rođenja Hristova 25. decembra 379. godine, a uveo ga je sv. Grigorije Bogoslov. (...) Kada se u starini počeo Božić slaviti 25. decembra, držalo se da se Gospod Isus Hristos toga dana zaista rodio. Međutim, mesec i dan rođenja Isusa Hrista su nepoznati."^[8]

Profesor pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Černovcima sa početka prošlog veka, Jevsevije Popović, u svom obimnom delu "Opšta crkvena istorija" o ustanovljenju proslavljanja Božića pomenutog decembarskog dana saopštava sledeće: Stari su pre kraja IV. stoleća uzimali čas 20. april, čas 19. maj, čas 6. januar, čas 25. decembar kao dan rođenja Hristova, ali većina Zapadnjaka 25. decembar; zato se 25. decembar od 1. polovine IV. stoleća i slavi na Zapadu kao dan rođenja Hristova, dok se na Istoku to isprva ne čini. Na Istoku se uspomena na rođenje i krštenje Hristovo slavila jednog dana i to 6. januara, a tek počev od kraja IV. stoleća pošao je i Istok primerom Rima i Zapada te je počeo rođenje Hristovo slaviti 25. decembra; 6. januar zadržali su na Istoku za proslavu uspomene na krštenje Hristovo na Jordanu, a na Zapadu su ga posvetili uspomeni na pozdrav novorođenčeta Spasitelja od strane Maga."^[9]

Prema upravo pročitanom istorijskom izveštaju, crkveni autoriteti iz trećeg i četvrtog veka nisu bili u saglasnosti jedni sa drugima po pitanju datuma Isusovog rođenja. Sveto pismo o tom datumu ništa ne govori, a iz njega saznajemo i to da prvovekovni hrišćani uopšte nisu bili zainteresovani za obeležavanje Hristovog "rođendana". U evanđeljima i apostolskim poslanicama su opisana interesovanja i stremljenja pripadnika rane Crkve. Ona su bila propovedanje radosne vesti o spasenju kroz veru u Spasitelja neverujućima, kao i svakonedeljno okupljanje u skupštinama (crkvama) radi proslavljanja nebeske Trojice i jačanja međusobnog duhovnog zajedništva.

Iz tog razloga je bitno da otkrijemo kako je i zbog čega, od svih pomenutih datuma, za dan Gospodnjeg rođenja u Vitlejemu izabran baš 25. decembar i to tek u četvrtom veku posle rođenja Marijinog prvenca.

Prvi srpski istoričar religije, veoma cenjen zbog svog izuzetnog doprinosa istraživanju stare srpske religije, dr Veselin Čajkanović u jednoj svojoj studiji iznosi sledeća saznanja o ovom predmetu:

"Što se tiče crkvenog, zvaničnog Božića, on nije stariji od IV veka. (...) Tek docnije pokušala je crkva da utvrdi datum Hristovog rođenja (o kome nam novozavetni spisi ne govore ništa), i da od njega načini praznik. Izabran je dvadeset peti decembar, svakako zato što je taj dan, u rimskom kalendaru, bio obeležen kao dan "nepobednog sunca", i što je taj period vremena važio, kod svih naroda, kao rođenje sunca i buđenje, početak novog života u prirodi. Dvadeset peti decembar bio je i dan rođenja Mitre, čije je religija veoma naličila na hrišćansku (...) i pravilo vrlo ozbiljnu konkurenciju mladom hrišćanstvu; zbog toga je crkva, kada je u IV veku, dobila očevidnu nadmoćnost, da bi konačno uništila sve tragove Mitrinog kulta, izabrala najveći Mitrin dan za najveći svoj praznik. To što će se dvadeset petom decembru dati drugo, hrišćansko objašnjenje, bio je, doista, jedini način da se praznik "nepobednog sunca", koji je još uvek, čak i među hrišćanima, imao veliku publiku, sasvim preda zaboravu."^[10]

I protojerej Aleksandar Šmeman potvrđuje prethodne navode sledećim iskazom:

"Radi se o tome da se istovremeno sa širenjem hrišćanstva u vreme početka naše (tj. hrišćanske) ere, u grčko - rimskom svetu jednako brzo širio i poslednji veliki paganski kult - kult sunca. Sedamdesetih godina III veka rimski car Aurelijan je taj kult sunca proglasio za zvaničnu religiju čitavog Rimskog carstva. (...) Rimski car Konstantin - koji je najpre i sam bio idolopoklonik kulta sunca - obratio se početkom IV veka u hrišćanstvo. Time se završila epoha trovekovnog gonjenja hrišćanstva. (...) Glavni metod kojim se Crkva služila da bi neznabožca preobratila u hrišćanstvo bio je metod sublimisanja i preobražavanja samih paganskih verovanja: Crkva je prečišćavala neke paganske običaje i ispunjavala ih hrišćanskim smislom i sadržajem. Pagani su u decembru praznovali rođenje sunca. I tog istog dana su hrišćani počeli da praznuju rođenje Isusa Hrista..."^[11]

Ono što saznajemo iz ovih dokumenata je činjenica da je praznovanje Hristovog rođenja (Božića) ustanovljeno tek nakon paganizacije hrišćanstva (neki bogoslovi smatraju da se radi o hristijanizaciji paganstva) i to usvajanjem jednog neznabožačkog praznika iz kulta mitraizma. Poštovanje boga Mitre, koje se iz Persije širilo Rimskim carstvom u isto vreme kada i hrišćanstvo, bio je kult koji je izvorno poticao iz drevnog vavilonskog idolopoklonstva.

Sasvim je očigledno da Hristos nije rođen onoga dana kada taj događaj obeležava tradicionalno hrišćanstvo na istoku i zapadu. Prihvatanje paganskih praznika i njihovo "pokrštavanje" je bilo nešto sasvim nepoznato i neprihvatljivo za Hrista i njegove učenike u prvom veku. Međutim, proglašenje hrišćanstva ravnopravnom a potom i jedino dozvoljenom religijom u tada najmoćnijoj svetskoj imperiji, pod carevima Konstantinom i Teodosijem I, učinilo je da mnoštvo mnogobožaca bude prisilno pokršteno i proglašeno hrišćanima (bez istinskog preobraćenja i uz zadržavanje mnogih pređašnjih običaja i verovanja, među kojima je bio i praznik "nepobedivog Sunca"). Poput prilagođavanja kulta carice nebeske (Ištar - Astarte) ranohrišćanskoj devici Mariji, koja sa pomenutom boginjom nije nikada imala bilo kakve sličnosti, tako je i dan boga Sunca (boga Nane u starom Sumeru tj. Mitre u religiji Persijanaca) proglašen rođendanom Isusa Hrista. Umesto poprilično oštrog apostolskog propovedanja i odbacivanja bilo kakve zajednice hrišćana sa paganskim kultovima^[12], crkva narednih vekova je prihvatila nešto sasvim drugačije; metod za koji Šmeman tvrdi da je bio glavni u preobraćanju pagana - a to je stapanje hrišćanstva i paganstva, davanjem hrišćanskog imena i značenja nehrišćanskim verovanjima i običajima.

Kazivanje pravoslavnog svetog predanja, u koje nas uverava vladika Nikolaj u svom Ohridskom prologu u pogledu tačnog dana i datuma rođenja Isusa Hrista, pokazalo se nepouzdanim i netačnim. Kao što ćemo da prikažemo u nastavku, isti je slučaj i sa ostalim predanjima vezanim za Hristovo rođenje.